Οι Ομάδες Προφορικής Ιστορίας (ΟΠΙ) είναι αυτοφυείς και αυτοδιαχειριζόμενες· αποτελούν ένα δίκτυο με οριζόντια διασύνδεση που απλώνεται σε όλη τη χώρα. Τα μέλη τους είναι εθελοντές/τριες και εκπαιδεύονται ώστε να συλλέγουν τη μνήμη του τόπου τους. Κάθε δύο χρόνια οργανώνουν μια Γιορτή Προφορικής Ιστορίας. Η 3η Γιορτή είχε γίνει στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος, ΚΠΙΣΝ.
Η 4η Γιορτή Προφορικής Ιστορίας με θέμα ΓΥΝΑΙΚΕΣ – χωρίς υπότιτλο θα διαρκέσει τρεις μέρες: Παρασκευή 24 Ιανουαρίου (16.00 – 22.00), Σάββατο (10.00 – 21.00) και Κυριακή 26 Ιανουαρίου 2025 (10.00 – 21.00). Θα γίνει στην Τεχνόπολη του Δήμου Αθηναίων, Αεροφυλάκιο 1, Αμφιθέατρο «Μιλτιάδης Έβερτ».
Συμμετέχουν δεκαέξι ΟΠΙ από όλη την Ελλάδα. Οι παλιότερες θα κάνουν ανακοινώσεις με βάση το κεντρικό θέμα Γυναίκες – χωρίς υπότιτλο. Το χρονικό εύρος τους είναι μεγάλο· αφορά την έμφυλη βία στον εμφύλιο, το ‘επισκεπτήριο’ στο Επταπύργιο, την μετα-εμφυλιακή κοινωνία, το ΄μεροκάματο’, τις συγκλίσεις και αποκλίσεις στις δεκαετίες 1940-1960, τις γυναίκες ναυτικούς, τις σημερινές δασκάλες εικαστικών καθώς και την πολιτικότητα των φοιτητριών σε Τμήμα του ΕΚΠΑ. Μια δια-ομαδική ανακοίνωση αφορά τις «Μοδίστρες». Κάποιες ΟΠΙ ‘ξεφεύγουν’ από το θέμα: αναφέρονται στο άνοιγμα ενός καφενείου, μετά από πενήντα χρόνια, στη Σκλαβοπούλα Χανίων, στις «ανοικτές αυλές» στην Μάρπησσα Πάρου, στην ιστορία της Αγίας Μαρίνας Ηλιούπολης. Οι ΄νεότερες΄ ΟΠΙ θα αυτό-παρουσιαστούν.
Στο πλαίσιο της 4ης Γιορτής Προφορικής Ιστορίας θα γίνει παρουσίαση της Πλατφόρμας Προφορικών Μαρτυριών της ΟΠΙΔΗΧ και θα διεξαχθεί σεμινάριο για την απομαγνητοφώνηση με χρήση τεχνητής νοημοσύνης. Το πρόγραμμα περιλαμβάνει ακόμα δύο θεατρικά δρώμενα που έχουν συμβάλλει μέλη ΟΠΙ, καθώς και τρία ντοκιμαντέρ με προφορικές μαρτυρίες: για την Παλαιστίνη (The Wanted 18), για ένα ‘χαμένο’ αρχείο (ΑΖΗΤΗΤΟΙ) καθώς και τις ιστορίες έξι γυναικών (Herstories: Οι ρίζες μου).
Όλα ανοικτά στο κοινό.
Η ιστορικός και μέλος του συντονιστικού των ΟΠΙ Τασούλα Βερβενιώτη μίλησε στην Αγγέλα Παπαθανασίου.
Ποιο ακριβώς το έργο των ομάδων σας; Πώς δουλεύουν;
Οι ΟΠΙ είναι αυτοφυείς: μια ομάδα ατόμων που επιθυμεί να συγκεντρώσει προφορικές μαρτυρίες για μια γειτονιά, μια συνοικία, μια πόλη ή έναν ιστορικό τόπο εκπαιδεύεται μέσα από ένα σεμινάριο, πάνω στις βασικές αρχές της προφορικής ιστορίας. Μετά το τέλος του σεμιναρίου, με βάση κάποια διεθνή στάνταρ που τους έχουν δοθεί, φτιάχνουν έναν οδηγό συνέντευξης και αρχίζουν να συλλέγουν προφορικές μαρτυρίες.
Οι ΟΠΙ είναι επίσης αυτοδιαχειριζόμενες και άτυπες: δεν έχουν σφραγίδα ούτε και χρήματα. Παρόλο που το «χρήμα» είναι κυρίαρχο στην κοινωνία μας, μέχρι τώρα δεν έχει σταθεί εμπόδιο στα σχέδιά μας. Τα μέλη των ΟΠΙ δουλεύουν εθελοντικά. Είναι ερασιτέχνες ιστορικοί, με συνδήλωση από το αρχείο εράω-ερώ, που σημαίνει αγαπώ αυτό που κάνω.
Οι ΟΠΙ αποτελούν ένα δίκτυο με οριζόντια διασύνδεση που επεκτείνεται σε όλη την Ελλάδα. Ο Συνδετικός κρίκος όλων των ΟΠΙ είναι το Συντονιστικό, το οποίο συνέρχεται κάθε τρεις μήνες. Οι συναντήσεις του είναι ανοικτές σε όλα τα μέλη. Παράλληλα λειτουργεί ένα google group, στο οποίο μετείχε ένα μέλος από κάθε ΟΠΙ, ο Συντονιστής, η δουλειά του είναι να ενημερώνει την ομάδα του προωθώντας τα νέα που φτάνουν στο Συντονιστικό. Μέχρι και το 2016 όλες οι ΟΠΙ ήταν στο λεκανοπέδιο. Από το 2017 όλο και περισσότερες ΟΠΙ δημιουργούνται εκτός Αθηνών και το Συντονιστικό γίνεται διαδικτυακά. Για τη φιλοσοφία λειτουργίας των ΟΠΙ δείτε περισσότερα: http://oralhistorygroups.gr/oralhistory/filosofia-diktiou-opi/
Το πιο σημαντικό είναι η σχέση που δημιουργούν οι ΟΠΙ με την κοινότητα. Τα μέλη των ΟΠΙ συλλέγουν τις βιωμένες εμπειρίες των ανθρώπων της και στις εκδηλώσεις που οργανώνουν τις ‘δίνουν πίσω’ στην κοινότητα. Η μνήμη είναι συλλογική και γι αυτό διαμορφώνεται συλλογικά. Οι βιωμένες εμπειρίες των ‘απλών’ αυτών ανθρώπων δημιουργούν ένα αφήγημα το οποίο δεν αντανακλά προσωπικές απόψεις, αλλά εκφράζει ευρύτερες κοινωνικές και πολιτισμικές δομές, γιατί τα άτομα είναι μέλη της κοινωνίας.
Πού βρίσκεται αποθηκευμένο το υλικό των ΟΠΙ; είναι προσβάσιμο στο κοινό;
Τα οπτικοακουστικά αρχεία των ΟΠΙ αποτελούν ένα ανεκτίμητο θησαυρό. Το βασικό πρόβλημα που αντιμετωπίζουν είναι η αποθήκευση, η διαφύλαξη τους και βεβαίως η προσβασιμότητα τους στο κοινό, όχι μόνο στους ερευνητές, αλλά σε όλους τους ενδιαφερόμενους. Μέχρι τώρα η κάθε ΟΠΙ κρατάει τα αρχεία της σε τρεις μεριές ώστε να είναι εξασφαλισμένα από φυσικές ή υλικές καταστροφές. Όσοι ερευνητές ζήτησαν υλικό τους δόθηκε, στο μέτρο του δυνατού.
Στο πλαίσιο των ΟΠΙ λειτουργούσε η Ομάδα Πλατφόρμα η οποία οργάνωσε δυο σεμινάρια, ένα επτά και ένα πέντε ώρες, για να εκπαιδεύσει τα μέλη των ΟΠΙ να ανεβάζουν τις προφορικές μαρτυρίες σε μια πλατφόρμα, φτιαγμένη ειδικά για προφορικές μαρτυρίες. Το εγχείρημα αποδείχτηκε ανέφικτο. Όλοι/ες κατανοήσαμε ότι χρειάζονταν οι ειδικοί.
Ήρθαμε σε επικοινωνία με την Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος (ΕΒΕ) γιατί εκεί θεωρούμε ότι είναι ο ιδανικός τόπος για τη συγκέντρωση και ανοικτή πρόσβαση των αρχείων των ΟΠΙ. Το 2022, στην Εβδομάδα Προφορικής Ιστορίας, οι ΟΠΙ σε συνεργασία με την ΕΒΕ, συνδιοργάνωσαν «Ημερίδα Διαλόγου», ως μια εναρκτήρια δράση μιας νέας πρωτοβουλίας της ΕΒΕ για την προώθηση της Προφορικής και Τοπικής Ιστορίας και τη διαφύλαξη των αρχείων τους: http://oralhistorygroups.gr/imerida-dialogou-proforikis-istorias/ . Επιπλέον, στο Δήμο Χαλανδρίου, μέλη της Ομάδας Πλατφόρμα των ΟΠΙ σχεδίασαν πλατφόρμα όπου ανέβασαν τις προφορικές μαρτυρίες της ΟΠΙΔΗΧ (Δήμου Χαλανδρίου). Αυτή θα παρουσιαστεί στην 4η Γιορτή Προφορικής Ιστορίας.
Τέλος, έχουμε επικοινωνία με τη Γενική Διευθύντρια της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος, κ. Χρύσα Νικολάου, η οποία μας διαβεβαίωσε ότι, όταν φτιαχτούν οι υποδομές στην ΕΒΕ, θα δημιουργηθεί μια βάση δεδομένων για προφορικές μαρτυρίες.
Ποια η σημασία της προφορικής Ιστορίας;
Όσον αφορά τη σημασία της Προφορικής Ιστορίας θα ήθελα να μεταφέρω αυτούσια τα λόγια του Paul Thompson, ο οποίος θεωρείται και ο ΄πατέρας΄της.
«Η προφορική ιστορία είναι μια ιστορία που δομείται γύρω από τους ανθρώπους.
Ζωντανεύει την ίδια την ιστορία και διευρύνει τον ορίζοντά της.
Αναδεικνύει ήρωες όχι μόνο από τον κύκλο των ηγετών, αλλά και από το ανώνυμο πλήθος.
Ενθαρρύνει δασκάλους και μαθητές να γίνουν συνεργάτες.
Φέρνει την ιστορία μέσα στην κοινότητα και την βγάζει έξω από αυτήν.
Τονώνει την αξιοπρέπεια και αυτοπεποίθηση των λιγότερο προνομιούχων και ιδιαίτερα των ανθρώπων προχωρημένης ηλικίας.
Προάγει την επικοινωνία, άρα και την κατανόηση μεταξύ των κοινωνικών τάξεων και των γενεών.
Προσφέρει στους ιστορικούς και σε άλλους κοινά νοήματα, που τους δίνουν την αίσθηση ότι ανήκουν σε κάποιο χώρο και χρόνο.
Κοντολογίς, βοηθά στην ολοκλήρωση του ανθρώπου.
Η προφορική ιστορία προσφέρει μια αμφισβήτηση των κοινών τόπων της ιστορίας, του απόλυτου τρόπου με τον οποίο η τελευταία έχει συνηθίσει να κρίνει τα πράγματα.
Είναι ένα μέσο ριζικής μεταμόρφωσης της κοινωνικής σημασίας της ιστορίας».
Paul Thompson, Φωνές από το παρελθόν. Προφορική ιστορία, Αθήνα 2002, σ. 53.
Πώς ξεκίνησε αυτή η πρωτοβουλία;
Η δημιουργία των ΟΠΙ ξεκίνησε το 2011, στην Αθήνα και μάλιστα στην πιο «δυστοπική» κοινότητα του Δήμου Αθηναίων: στην 6η Δημοτική κοινότητα και πιο συγκεκριμένα στην Κυψέλη η οποία δεν είχε, τότε, σχεδόν καμιά σχέση με την Κυψέλη του σήμερα. Ξεκίνησε στην Ελλάδα της οικονομικής κρίσης (που δεν ήταν μόνο οικονομική) και συνεχίστηκε στην Ελλάδα των πολλαπλών κρίσεων που ακολούθησαν. Οι ραγδαίες αλλαγές που συνέβαιναν και οι οποίες ήταν δύσκολο να τις κατανοήσουμε μας οδήγησαν στην ανάγκη να συνομιλήσουμε με το παρελθόν μας, ώστε να μπορέσουμε να οραματιστούμε (οι άνθρωποι δεν μπορούν να ζήσουν χωρίς οράματα) ένα καλύτερο μέλλον.
Είναι γεγονός ότι ζούμε σε μια εποχή μεγάλων κοινωνικών αναδιαρθρώσεων, και άρα κοινωνικών αναταράξεων, γι αυτό είναι περισσότερο από ποτέ αναγκαίο να συλλέξουμε τις ιστορίες των ‘απλών’ ανθρώπων, ώστε να μπορέσουμε να ανά/κατά-σκευάσουμε τόσο τη μνήμη όσο και την Ιστορία μας. Θεωρώ ότι αυτός είναι και ο βαθύτερος λόγος για τον οποίο –συνειδητά ή ασυνείδητα- δημιουργήθηκαν οι ΟΠΙ.
Ποια τα επόμενα σχέδια σας;
Το 2024 έγιναν έξι σεμινάρια, δηλαδή έξι ομάδες ανθρώπων, σε έξι διαφορετικές κοινότητες, από τη Μεσσηνία έως τα Γιαννιτσά και από τον Βύρωνα ως την Πεντέλη, ήθελαν, σκέφτηκαν, επιδίωξαν να δημιουργήσουν μια ΟΠΙ και να συλλέξουν την ιστορία της περιοχής τους.
Το 2025, πριν καλά ξεκινήσει η χρονιά, έχουμε ήδη τρεις προτάσεις για σεμινάρια και άρα για δημιουργία ΟΠΙ. Η 4η Γιορτή Προφορικής Ιστορίας θα παίξει και αυτή έναν προωθητικό ρόλο προς αυτή την κατεύθυνση. Πέρα όμως από τη δημιουργία νέων ΟΠΙ, ο βασικός στόχος μας είναι να διασωθούν τα αρχεία των ΟΠΙ· να δημιουργηθούν πλατφόρμες προφορικών μαρτυριών και σε άλλους δήμους και εν τέλει να δημιουργηθεί μια μεγάλη πλατφόρμα στην Εθνική Βιβλιοθήκη. Η νέα τεχνολογία δίνει τη δυνατότητα να υπάρξει σύνδεση μεταξύ όλων αυτών. Θεωρούμε ότι η χώρα μας έχει καθυστερήσει σε αυτόν τον τομέα και ότι είναι καιρός να γίνουν πιο γρήγορα βήματα προς αυτή την κατεύθυνση. Ελπίζουμε ότι είναι εφικτό.
www.ertnews.gr
Πηγή: ertnews.gr
