Το containment, δηλαδή η απομόνωση της Ρωσίας από τη Δυτική Ευρώπη, αποτελούσε το κεντρικό δόγμα της αμερικανικής πολιτικής. Η σοβιετική ισχύς και οι συνεπαγόμενοι φόβοι επηρέασαν την αμερικανική πολιτική, κατά και μετά τον Ψυχρό Πόλεμο. Μολονότι η περεστρόικα είχε απομακρύνει τη στρατιωτική απειλή, οι Ηνωμένες Πολιτείες ενθάρρυναν την αυξανόμενη γεωγραφική απομάκρυνση της Ρωσίας από την Ευρώπη. Ο «κοινός ευρωπαϊκός οίκος », διατυπωμένος στόχος του Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, είχε θορυβήσει τους Αμερικανούς, πάντα επηρεασμένους από τη γεωπολιτική θεωρητικοποίηση του Χάλφορντ Μάκιντερ.
Η διαφαινόμενη κατάληξη του ουκρανικού πολέμου, η οποία μεθοδεύεται από την αμερικανική ηγεσία χωρίς την Ευρώπη, σηματοδοτεί μιαν αντίστροφη κίνηση. Φαινομενικά και εν μέρει εξηγείται από τον δυσμενή στρατιωτικό συσχετισμό επί του ουκρανικού εδάφους. Επιπροσθέτως όμως, η αμερικανική στάση, ήδη επί προεδρίας Μπάιντεν, ήταν αμφιθυμική. Αν οι Αμερικανοί είχαν αποφασίσει να στηρίξουν ολοληρωτικά την Ουκρανία, η Δύση θα είχε επικρατήσει.
Ο πρόεδρος Τραμπ αλλάζει άρδην την κατεύθυνση. Παύει να επενδύει στην περιχαράκωση της Ρωσίας. Ως πρόσφατα, η αμερικανική πολιτική αποθάρρυνε την αυτονόμηση της ευρωπαϊκής άμυνας, ώστε να αποτραπεί ο πειρασμός για προσέγγιση της Ευρώπης με τη Ρωσία. Σήμερα η αμερικανική ηγεσία εκπέμπει το ακριβώς αντίθετο μήνυμα. Καθώς η στρατιωτική αδυναμία και οι εσωτερικές διαιρέσεις εμποδίζουν τους Ευρωπαίους να συγκροτήσουν μια νέα περιχαράκωση, η Ευρώπη εγκαταλείπεται στη ρωσική επιρροή – ό,τι και αν αυτό συνεπάγεται για το μέλλον.
Πώς εξηγούνται αυτές οι ανατροπές;
Η Κίνα έχει καταστεί επικίνδυνος ανταγωνιστής των Ηνωμένων Πολιτειών. Η ραγδαία τεχνολογική ανάπτυξη, ιδιαίτερα της τεχνητής νοημοσύνης, δημιουργεί την ανησυχία ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες θα χάσουν την πρωτοκαθεδρία. Προτεραιότητα είναι, επομένως, να αντιμετωπιστεί η κινεζική απειλή. Δεν απειλούνται μόνον οι Ηνωμένες Πολιτείες. Η Ρωσία επίσης ανησυχεί για την άνοδο της Κίνας, παρά την αντίθετη ρητορική. Σε ενδεχόμενη αντιπαράθεση Δύσης – Ανατολής, η Ρωσία θα κινδυνεύσει να καταστεί «υποχείριο» της Κίνας. Πώς μπορεί η ρωσική αυτοκρατορική υπερηφάνεια να αποδεχθεί υποτελειακή σχέση με την Κίνα; Επιπλέον, οι εκτενείς, σχεδόν ακατοίκητες, ρωσικές εκτάσεις στη Σιβηρία κινδυνεύουν από την πίεση των κινεζικών πληθυσμών.
Υφίσταται, επομένως, αντικειμενική σύγκλιση συμφερόντων ανάμεσα στις Ηνωμένες Πολιτείες και τη Ρωσία. Αν οι Αμερικανοί αποφάσιζαν να εμμείνουν στην παραδοσιακή πολιτική του containment, της περιχαράκωσης, η τρέχουσα συγκυρία για μια κοινή αντιμετώπιση του κινεζικού κινδύνου δεν θα αξιοποιηθεί. Επιπλέον, θα εξακολουθούν να αναλώνουν δυνάμεις για έναν στόχο πολύ λιγότερο σημαντικό σήμερα, από όταν η Ευρώπη αποτελούσε διακύβευμα στον οικονομικό και τεχνολογικό ανταγωνισμό. Η γεωπολιτική αναστροφή του Τραμπ έχει, άλλωστε, προηγούμενο: το 1971 η «παρά φύσιν» σύμπλευση Ηνωμένων Πολιτειών και Κίνας, ύστερα από μια μυστική επίσκεψη του Κίσινγκερ στο Πεκίνο, είχε εξίσου αιφνιδιάσει τη διεθνή σκηνή.
Μια τέτοια αλλαγή στο παγκόσμιο γεωπολιτικό σκηνικό θα επιφέρει μιαν αλληλουχία από μετασχηματισμούς σε διάφορες γεωπολιτικές κλίμακες. Ισως εγκαινιάσει την παρακμή της ευρωπαϊκής ενοποίησης. Σε αυτήν τη νέα εποχή για την Ευρώπη, το κρίσιμο ζήτημα, δηλαδή η σχέση με τη Ρωσία, λειτουργεί διαιρετικά – τόσο ανάμεσα στα κράτη-μέλη όσο και εσωτερικά στις κοινωνίες τους.
Αντίθετα με τη μινιμαλιστική ευρωπαϊκή τους πολιτική, οι Ηνωμένες Πολιτείες διατηρούν την εμπλοκή τους στη Μέση Ανατολή. Ο έλεγχος του διαδρόμου που συνδέει την Κίνα με τις δυτικές αγορές αποτελεί ζωτικό διακύβευμα. Φύλακας του διαδρόμου αυτού, το Ισραήλ, θα εξακολουθήσει να επωφελείται από την αμερικανική στήριξη. Η Ελλάδα συνδέεται με το διακύβευμα αυτό, λόγω της γεωγραφικής της θέσης, αλλά και της κινεζικής εγκατάστασης στον Πειραιά. Ενδεχομένως αυτό μπορεί να διατηρήσει το αμερικανικό ενδιαφέρον και να προστατευθεί η χώρα μας από τα από βορρά κύματα αποσταθεροποίησης.
Με τον ένα τρόπο ή τον άλλο, ο κόσμος μας έχει εισαχθεί στη Μεγάλη Γεωπολιτική. Αντιστοιχεί στον κόσμο Ωκεανία, το «1984», τον οποίο είχε προφητικά περιγράψει ο Τζορτζ Οργουελ στο ομότιτλο βιβλίο του. Τείνει να διαιρεθεί σε τρία μεγάλα γεωπολιτικά συγκροτήματα, ένα θαλάσσιο αμερικανικό, ένα ηπειρωτικό ευρασιατικό και ένα αμφίβιο κινεζικό.
Ο Γιώργος Πρεβελάκης είναι ομότιμος καθηγητής Γεωπολιτικής στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης (Paris 1), distinguished visiting professor στο Hellenic American University
Πηγή: tanea.gr
