Σε μία περίοδο μόνιμων και συνεχών κρίσων και ταραχών, πολλοί ερευνητές υποστηρίζουν πως η λέξη «πολυκρίση» είναι ο όρος που μπορεί να προσδιορίσει την – συχνά ανεξήγητη – κατάσταση, σύμφωνα με τον Guardian.
Οι ΗΠΑ του 2025
Δύο μήνες μετά το 2025, η αίσθηση του τρόμου είναι αισθητή.
Στις ΗΠΑ, την υπερδύναμη του Δυτικού Κόσμου, η χρονιά ξεκίνησε με μια τρομοκρατική επίθεση- στη συνέχεια ήρθαν οι πυρκαγιές που κατέστρεψαν μια πόλη, καταστρέφοντας ζωές, σπίτια και μέσα διαβίωσης.
Ένας εξτρεμιστής δισεκατομμυριούχος ήρθε στην εξουσία και άρχισε να διαλύει περήφανα την κυβέρνηση με αλυσοπρίονο.
Οι καταστροφές που συμβαίνουν μια φορά τον αιώνα συμβαίνουν περισσότερο σαν μια φορά τον μήνα, και όλα αυτά εν μέσω καταστροφικών πολέμων και μετά από μια πανδημία.
Η λέξη «πρωτοφανής» έχει γίνει πρακτικά ρουτίνα.
Μοιάζει σαν να έχουμε κολλήσει σε έναν αδυσώπητο κύκλο καταστροφών, χωρίς χρόνο να ανακάμψουμε από τη μία πριν αρχίσει η επόμενη.
Πώς μπορούμε να κατανοήσουμε όλα αυτά – πόσο μάλλον όλα αυτά, όλα μαζί;
Πώς ονομάζουμε την καταστροφή;
Την τελευταία δεκαετία έχουν εμφανιστεί διάφοροι όροι για να μας βοηθήσουν να περιγράψουμε αυτή την περίοδο στην ιστορία.
Κάποιο λένε πως ζούμε στην Aνθρωπόκαινο Εποχή ή Antripocene – την εποχή κατά την οποία η επίδραση της ανθρωπότητας είναι συγκρίσιμη με εκείνη της ίδιας της γεωλογίας.
Άλλοι υποστηρίζουν πως βρισκόμαστε στην εποχή της «μετα-αλήθειας», στην οποία δεν μοιραζόμαστε πλέον την ίδια αίσθηση της πραγματικότητας.
Είμαστε αντιμέτωποι με μια permacrisis, μια ατελείωτη κατάσταση καταστροφής.
Αλλά ίσως η λέξη που περιγράφει καλύτερα αυτή τη στιγμή είναι μια λέξη που εμφανίστηκε στην αλλαγή της χιλιετίας, απέκτησε δυναμικλη στη δεκαετία του 2010 και πρόσφατα κάνει και πάλι τον γύρο του κόσμου: η πολυκρίση.
Τι είναι η πολυκρίση;
Αναφέρεται στην ιδέα ότι όχι μόνο αντιμετωπίζουμε τη μία καταστροφή μετά την άλλη, αλλά ότι όλα αυτά τα γεγονότα είναι αλληλένδετα.
Ή, όπως το έθεσε ο Adam Tooze, καθηγητής ιστορίας του Πανεπιστημίου Κολούμπια που έχει υπερασπιστεί τον όρο: «Στην πολυκρίση οι κλυδωνισμοί είναι διαφορετικοί, αλλά αλληλεπιδρούν έτσι ώστε το σύνολο να είναι ακόμη πιο συντριπτικό από το άθροισμα των μερών».
Ο παγκοσμιοποιημένος κόσμος μας είναι χτισμένος πάνω σε διασυνδεδεμένα συστήματα, και όταν ένα από αυτά κλονίζεται, κλονίζονται και τα άλλα.
Ένα θερμαινόμενο κλίμα, για παράδειγμα, αυξάνει τον κίνδυνο πανδημιών, οι πανδημίες υπονομεύουν τις οικονομίες, οι κλονισμένες οικονομίες τροφοδοτούν πολιτικές αναταραχές.
«Υπάρχει ένα είδος μεγαλύτερης αστάθειας ή μεγαλύτερης ανισορροπίας του συστήματος», λέει ο ερευνητής Thomas Homer-Dixon. Για να απεικονίσει την κατάσταση, ο Homer-Dixon χρησιμοποιεί ένα βίντεο με μετρονόμους σε μια μαλακή επιφάνεια.
Αν και όλοι ξεκινούν σε διαφορετικές χρονικές στιγμές, καταλήγουν συγχρονισμένοι, καθώς ο ρυθμός κάθε συσκευής επηρεάζει διακριτικά τους υπόλοιπους.
Κατά τον ίδιο τρόπο, συχνά δεν είναι σαφές ακόμη και στους ειδικούς πώς αλληλεπιδρούν τα παγκόσμια συστήματα, επειδή είναι απομονωμένοι στους κλάδους τους.
Αυτό περιορίζει την ικανότητά μας να αντιμετωπίζουμε αλληλοδιασταυρούμενα προβλήματα: η κλιματική κρίση επιβάλλει τη μετανάστευση- η ξενοφοβία τροφοδοτεί την άνοδο της ακροδεξιάς στις χώρες υποδοχής- οι ακροδεξιές κυβερνήσεις υπονομεύουν την περιβαλλοντική προστασία- οι φυσικές καταστροφές είναι πιο καταστροφικές.
Διεπιστημονική συνεργασία
Ωστόσο, οι ειδικοί σε θέματα μετανάστευσης μπορεί να μην είναι ειδικοί στην κλιματική κρίση και οι ειδικοί σε θέματα κλίματος μπορεί να έχουν περιορισμένες γνώσεις γεωπολιτικής.
Γι’ αυτό ο Homer-Dixon πιστεύει ότι η καλύτερη επικοινωνία είναι απαραίτητη – όχι μόνο για τη δημιουργία συναίνεσης γύρω από το τι ονομάζουμε τρέχουσα δυσχερή κατάσταση, αλλά και για το πώς θα την αντιμετωπίσουμε.
«Πρέπει να κάνεις τη σωστή διάγνωση προτού προχωρήσεις στη συνταγογράφηση», λέει.
Η εύρεση αυτής της διάγνωσης σημαίνει να εξετάσουμε πώς διασταυρώνονται οι πιέσεις στα διάφορα συστήματα – κλίμα, γεωπολιτική, μεταφορές, πληροφορίες κ.λπ.
Οι επικριτές του όρου
Υπήρξαν κάποιες αντιδράσεις στην ιδέα της πολυκρίσης. Ο ιστορικός Niall Ferguson την έχει περιγράψει ως «απλώς ιστορία που συμβαίνει».
Ο πολιτικός επιστήμονας Daniel Drezner λέει ότι όταν οι κρίσεις επικαλύπτονται, το αποτέλεσμα μπορεί να μην είναι πάντα κακό (για παράδειγμα, τα λουκέτα της πανδημίας μπορεί να είχαν κάποια βραχύβια περιβαλλοντικά οφέλη).
Ορισμένοι επισημαίνουν τις προηγούμενες κρίσεις ως απόδειξη ότι αυτό που βιώνουμε δεν είναι καινούργιο.
Ο Homer-Dixon διαφωνεί.
«Έχουμε κινηθεί τόσο μακριά και τόσο γρήγορα έξω από την προηγούμενη εμπειρία του είδους μας, ώστε πολλές ελίτ δεν έχουν το γνωστικό πλαίσιο για να κατανοήσουν την κατάστασή μας, ακόμη και αν είχαν την τάση να το κάνουν», έγραψε το 2023, όταν ο όρος ήταν το θέμα συζήτησης στο Νταβός.
Όλα αυτά είναι λίγο συντριπτικά, όπως αναγνωρίζει ο Homer-Dixon. «Αν δεν είστε πραγματικά φοβισμένοι από αυτό που συμβαίνει στον κόσμο, είστε εγκεφαλικά νεκροί», λέει.
Η πολυκρίση ως ευκαιρία
Από την άλλη πλευρά, «η κρίση μπορεί στην πραγματικότητα να είναι μια στιγμή για πραγματικά σημαντικές αλλαγές», λέει, «επειδή απονομιμοποιεί τον υπάρχοντα τρόπο που γίνονται τα πράγματα, τους υπάρχοντες ενδιαφερόμενους που έχουν συμφέροντα, οι οποίοι είναι αγκιστρωμένοι και δεν θέλουν να αλλάξει τίποτα».
Για παράδειγμα, ενώ ο Homer-Dixon βλέπει τον Ντόναλντ Τραμπ ως μια «αποτρόπαια» φιγούρα, σημειώνει επίσης ότι, «σαν οξύ», ο πρόεδρος διαλύει τους κανόνες γύρω του. Αυτό δημιουργεί τον κίνδυνο καταστροφής, αλλά προσφέρει επίσης ευκαιρίες για να αλλάξει ο κόσμος προς το καλύτερο.
«Αυτή είναι πραγματικά μια κρίσιμη στιγμή στην ανθρώπινη ιστορία και τα πράγματα μπορούν να γίνουν», λέει ο Homer-Dixon. «Δεν γνωρίζουμε αρκετά για το πώς λειτουργούν αυτά τα συστήματα ώστε να ξέρουμε ότι το παιχνίδι έχει τελειώσει».
Και ο ίδιος ο όρος, όσο τρομακτικός κι αν είναι, μπορεί επίσης να είναι μια παράξενη παρηγοριά.
«Νομίζω ότι αυτό είναι χρήσιμο, το να δίνουμε στην αίσθηση ένα όνομα. Είναι θεραπευτικό», δήλωσε ο Tooze στο Radio Davos.
Όταν ο κόσμος μοιάζει με εφιάλτη, ο προσδιορισμός της κατάστασης μας δίνει κάτι για να κρατηθούμε – ένα είδος κατανόησης μέσα στο χάος.
Πηγή: tanea.gr
