Στο τιμόνι της μεγαλύτερης οικονομίας του πλανήτη βρίσκεται επιχειρηματίας, που εξελέγη επειδή είναι επιχειρηματίας. Στελεχώνει την κυβέρνησή του με γνώμονα την επιχειρηματική επιτυχία αλλά και την προσωπική οικονομική επιφάνεια. Οι κινήσεις του παραπέμπουν περισσότερο σε κινήσεις εταιρείας στη σκακιέρα του ανταγωνισμού.
Είναι αλήθεια, όπως είπε ο Βρετανός Μάικλ Γκόουβ απαντώντας στις ομοβροντίες ειδικών υπέρ της ΕΕ, ότι: «Μπουχτίσαμε από ειδικούς». Ομως η δυσανεξία δεν προκαλείται γενικώς από ειδικούς – άλλως πώς θα προσλαμβανόταν ο Ιλον Μασκ – αλλά ειδικώς από οικονομολόγους.
Κάτι έχει το σινάφι μας που απωθεί ακόμη και στα δικά μας χωράφια. Μάλιστα, υπερβαίνει το «Σύνδρομο των Σοφών», όπου διάσημος σε ένα επιστημονικό πεδίο διατυμπανίζει απόψεις για άλλες επιστήμες που δεν καταλαβαίνει (και δεν θέλει να μάθει). Είναι μετεξέλιξη του ελληνικού Καφενειακού Συνδρόμου, που επιλύει τα πάντα πολλαπλώς και καθημερινά – αν και η προσθήκη βραβείου Νομπέλ τού δίνει άλλη λάμψη.
Ενα τέτοιο (Νομπέλ) είχε πάρει και ο Πολ Κρούγκμαν και αναρωτήθηκε το 1994 γιατί η «εισπήδηση» είναι ιδιαίτερα έντονη στην οικονομία. Σε αντίθεση με, λ.χ., τη φυσική και τη βιολογία, που έχουν διαφορετικά αντικείμενα και μεθοδολογία, οι επιχειρήσεις και η οικονομία αναφέρονται στην οικονομική δραστηριότητα. Μόνο που η μία λαμβάνει χώρα σε πραγματικές συνθήκες και η άλλη προστατεύεται από ακαδημαϊκά τείχη. Μπαρουτοκαπνισμένη πορεία στην «πραγματική οικονομία» είναι λογικό να πείθει περισσότερο από περγαμηνές σε Πανεπιστήμια.
Ή, μήπως, όχι;
Ο Κρούγκμαν επισημαίνει μια κεντρική διαφορά που καθιστά την επιχειρηματική ματιά επισφαλή και, εν τέλει, παραπλανητική. Μια επιχείρηση λειτουργεί σε ανοικτό κύκλωμα, όπου μπορεί να θεωρεί τον περίγυρό της δεδομένο, όπου τις περισσότερες φορές δεν την απασχολούν δευτερογενείς ή τριτογενείς επιπτώσεις. Αντιθέτως, λέει ο Κρούγκμαν, μια χώρα είναι ένα κλειστό κύκλωμα. Τα μακροοικονομικά πρέπει να ξεπεράσουν την «πλάνη της συνάθροισης». Αν προσθέσουμε όλες τις εξαγωγές του κόσμου, προκύπτουν οι συνολικές εισαγωγές. Αν κάτι πωλήθηκε, κάποιος το ζήτησε, και κάποιος το προσέφερε: «Ζήτηση=προσφορά». Το Ισοζύγιο Πληρωμών είναι ισοζύγιο: Ενα πλεόνασμα εξαγωγών οδηγεί σε εισροές κεφαλαίων. Οι επενδύσεις από επιχειρήσεις απαιτούν αποταμιεύσεις. Η ύπαρξη του κλειστού κυκλώματος συνεπάγεται ότι δευτερογενείς επιπτώσεις, που ο επιχειρηματίας μεμονωμένης επιχείρησης δικαιολογημένα αγνοεί, συχνά δεσπόζουν.
Αυτού του είδους οι δευτερογενείς επιπτώσεις είναι ενδημικές στα μακροοικονομικά. Οταν επιχειρηματίες διευθύνουν την οικονομία, είναι αυτές που τους κατατρύχουν και ναρκοθετούν την πορεία τους.
Τι γίνεται, όμως, όταν επιχειρηματίες αναλαμβάνουν τη διοίκηση ολόκληρης χώρας και όχι μόνο της οικονομίας;
Εκεί τα προβλήματα του κλειστού κυκλώματος είναι ακόμη πιο έντονα. Ο «καταφερτζής», που παραβιάζει κανόνες και παρακάμπτει θεσμούς, μπορεί να σημειώσει μια άμεση, και ίσως εντυπωσιακή, επιτυχία. Αν ο στόχος είναι η μεγιστοποίηση κερδών, ή η άμεση ικανοποίηση εκλογικής πελατείας, αυτή αρκεί. Μια χώρα όμως θα χρειαστεί τους θεσμούς και αργότερα· μελλοντικές γενιές θα αναζητήσουν όσα σήμερα σπαταλούνται. Τέτοια μπορεί να είναι υλικά (κοιτάσματα) αλλά και άυλα (εμπιστοσύνη στους θεσμούς). Το κέρδος έρχεται άπαξ, η δυσλειτουργία στους θεσμούς παραμένει και επιδεινώνεται.
Οπως μια χώρα είναι περισσότερο από επιχείρηση, έτσι και ένας πολίτης είναι περισσότερο από μέτοχος.
Ο Πλάτων Τήνιος είναι ομότιμος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πειραιά
Πηγή: tanea.gr
