Προτάσεις για τη δημιουργία ενός νέου παραγωγικού μοντέλου με γνώμονα την καινοτομία παρουσιάζει μια νέα έκθεση της διαΝΕΟσις. Η έκθεση, την οποία υπογράφει ο Ομότιμος Καθηγητής Τεχνολογικής Οικονομικής και Βιομηχανικής Στρατηγικής στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, Γιάννης Καλογήρου, εστιάζει στους τρόπους με τους οποίους μπορεί κάτι τέτοιο να επιτευχθεί.
Όπως σημειώνεται, οι τέσσερις πυλώνες της καινοτομίας περιλαμβάνουν: την έρευνα και την τεχνολογική ανάπτυξη, την οικοδόμηση ικανοτήτων και δεξιοτήτων, τους μηχανισμούς ανάπτυξης, διάχυσης και απορρόφησης καινοτομιών, και την επιχειρηματικότητα εντάσεως γνώσης, που ενισχύει τη δημιουργία καινοτόμων επιχειρήσεων και προϊόντων
Η έρευνα αναφέρει στην ελληνική περίπτωση και προτείνει ειδικότερα ένα σύστημα τριών πυλώνων που αλληλεπιδρούν μεταξύ τους:
- Ο πρώτος πυλώνας περιλαμβάνει τις επιχειρήσεις, από τις μεγάλες εταιρείες και τις ώριμες μικρομεσαίες επιχειρήσεις μέχρι τις καινοτόμες νεοφυείς επιχειρήσεις (start-ups)
- Ο δεύτερος πυλώνας αφορά το εκπαιδευτικό σύστημα, που απαρτίζεται από ερευνητικούς φορείς, πανεπιστήμια και φορείς κατάρτισης,
- Ο τρίτος πυλώνας είναι το πολιτικό-διοικητικό σύστημα, που περιλαμβάνει την κυβέρνηση και τους κρατικούς φορείς.
Η καινοτομία στην Ελλάδα σήμερα
Χρηματοδότηση
Το 2023, οι συνολικές δαπάνες για έρευνα και ανάπτυξη (Ε&Α) στην Ελλάδα ανήλθαν σε €3,3 δισ., σημειώνοντας αύξηση κατά σχεδόν €300 εκατ. σε σχέση με το 2022, δηλαδή αύξηση της τάξης του 9,5%. Το ποσό αυτό αντιστοιχεί στο 1,49% του ΑΕΠ της χώρας, ποσοστό που παραμένει σημαντικά χαμηλότερο από τον μέσο όρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (2,22%).
Αναφορικά με τη συνεισφορά του ελληνικού κράτους, το 2023 δαπανήθηκαν €750 εκατ. για δράσεις Ε&Α, ποσό που αντιστοιχεί στο 0,31% του ΑΕΠ. Το ποσοστό αυτό είναι το τέταρτο υψηλότερο στην ΕΕ, όπου ο μέσος όρος ανέρχεται στο 0,24%. Οι ελληνικές επιχειρήσεις, από την πλευρά τους, δαπάνησαν €1.658 εκατ. για Ε&Α το ίδιο έτος, ποσό που αντιστοιχεί στο 0,74% του ΑΕΠ, ενώ ο μέσος όρος στην ΕΕ είναι 1,47%. Οι υπόλοιπες δαπάνες, που ανέρχονται σε περίπου €1 δισ., προήλθαν κυρίως από την τριτοβάθμια εκπαίδευση και τους μη-κερδοσκοπικούς οργανισμούς, με το ποσοστό να φτάνει το 0,45% του ΑΕΠ, κοντά στον μέσο όρο της ΕΕ (0,51%).
Σημαντική πρωτοβουλία αποτελεί η Δράση «Ερευνώ – Καινοτομώ 2021-2027» του ΕΣΠΑ, με προϋπολογισμό €300 εκατ., η οποία στοχεύει στη σύνδεση της έρευνας και της καινοτομίας με την επιχειρηματικότητα, καθώς και στην ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας, της παραγωγικότητας και της εξωστρέφειας των επιχειρήσεων. Επιπλέον, στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού προγράμματος «Ορίζοντας – Ευρώπη», την περίοδο 2021-2022 συμμετείχαν 505 μοναδικοί ελληνικοί φορείς σε συνολικά 829 έργα με ελληνική συμμετοχή, ενώ η εγκεκριμένη κοινοτική χρηματοδότηση προς ελληνικούς φορείς ανήλθε σε σχεδόν €645 εκατ.
Ευρωπαϊκά προγράμματα
Όσον αφορά τη συμμετοχή της Ελλάδας σε ευρωπαϊκά ερευνητικά προγράμματα κατά την περίοδο 1984-2020, η χώρα κατατάσσεται στην 8η θέση μεταξύ των κρατών-μελών της ΕΕ-28 με βάση τον αριθμό των συμμετοχών, τόσο ως εταίροι όσο και ως συντονιστές ερευνητικών κοινοπραξιών.
Επιπλέον, βρίσκεται στην 9η θέση με βάση τον αριθμό των οργανισμών που κατέχουν κεντρική θέση στα ερευνητικά δίκτυα που διαμορφώνονται στο πλαίσιο των προγραμμάτων. Αξιοσημείωτο είναι ότι επτά ελληνικά πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα συγκαταλέγονται στους κορυφαίους 100 ευρωπαϊκούς οργανισμούς (σε σύνολο 77 χιλιάδων οργανισμών κάθε τύπου), με βάση την κεντρικότητα στα ερευνητικά δίκτυα, τις συνολικές συμμετοχές τους και τις συμμετοχές τους ως συντονιστές ερευνητικών έργων.
Διεθνείς δείκτες
Οι επιδόσεις της Ελλάδας στους διεθνείς δείκτες καινοτομίας και ανταγωνιστικότητας παραμένουν μέτριες, παρά τις όποιες βελτιώσεις. Στη διεθνή κατάταξη ανταγωνιστικότητας του IMD (World Competitiveness Ranking 2024), η ελληνική οικονομία κατατάσσεται στην 47η θέση ανάμεσα σε 67 χώρες.
Στο European Innovation Scoreboard 2024, η Ελλάδα βρίσκεται στην 20ή θέση μεταξύ των χωρών της ΕΕ-27, κατατασσόμενη στην ομάδα των χωρών με μέτρια επίπεδα καινοτομίας (moderate innovators), κάτω τον μέσο όρο της ΕΕ. Επιπλέον, στον Παγκόσμιο Δείκτη Καινοτομίας 2024, η Ελλάδα καταλαμβάνει την 45η θέση ανάμεσα σε 133 χώρες, την 28η θέση από τις 39 οικονομίες της Ευρώπης και την 38η θέση από τις 51 οικονομίες υψηλού εισοδήματος.
Ωστόσο, η πρόοδος στην ψηφιοποίηση του δημόσιου τομέα κατά την περίοδο της πανδημίας ήταν αξιοσημείωτη. Η Ελλάδα ανέβηκε στην 21η θέση το 2023 στον γενικό δείκτη του eGovernment Benchmark, φτάνοντας στο 89% του μέσου όρου της ΕΕ, από την 26η θέση το 2019, όταν βρισκόταν στο 73% του μέσου όρου της ΕΕ.
Επιχειρήσεις και καινοτομία
Στον τομέα των επιχειρήσεων, ένας σχετικά μικρός αλλά δυναμικός πυρήνας επιχειρήσεων διακρίνεται για την εξωστρέφεια και την καινοτομία του. Αυτές οι επιχειρήσεις προέρχονται όχι μόνο από κλάδους υψηλής τεχνολογίας, αλλά και από παραδοσιακούς τομείς, όπως ο κλάδος τροφίμων, μετάλλων και βιομηχανικών ορυκτών.
Έχει σημειωθεί βελτίωση στη δυνατότητα χρηματοδότησης καινοτόμων εγχειρημάτων σε όλα τα στάδια ωρίμανσής τους, μέσω εξειδικευμένων μηχανισμών, όπως τα venture capitals, που στηρίζονται από ευρωπαϊκούς και εθνικούς πόρους. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το Equifund. Παράλληλα, υπάρχει βελτίωση στη δυνατότητα χρηματοδότησης υφιστάμενων επιχειρήσεων για την τεχνολογική τους αναβάθμιση και την ενίσχυση της καινοτομικής τους δραστηριότητας, μέσω προγραμμάτων όπως το ΕΣΠΑ και ο Αναπτυξιακός Νόμος 4399/2016.
Παρά τις θετικές αυτές εξελίξεις, υπάρχουν σημαντικές προκλήσεις. Η νέα επιχειρηματικότητα στην Ελλάδα είναι σε μεγάλο βαθμό αποτέλεσμα επιχειρηματικότητας ανάγκης και όχι ευκαιρίας, με μικρού μεγέθους εγχειρήματα που έχουν περιορισμένες προοπτικές μεγέθυνσης και χαμηλή καινοτομική επίδοση, απευθυνόμενα κυρίως στον τελικό καταναλωτή. Επιπλέον, ο βαθμός ακαδημαϊκής επιχειρηματικότητας παραμένει χαμηλός, ενώ η τεχνολογική και καινοτομική ένταση είναι περιορισμένη.
Τα εγχειρήματα που δημιουργούνται από υψηλά καταρτισμένο ανθρώπινο δυναμικό, όπως μηχανικούς, παρουσιάζουν χαμηλή εξωστρέφεια σε σχέση με το επιστημονικό και τεχνολογικό τους υπόβαθρο.
Ποιοι είναι οι βασικοί στόχοι
Η Ελλάδα βρίσκεται σε ένα κρίσιμο σταυροδρόμι όπου καλείται να αντιμετωπίσει σημαντικές προκλήσεις και να θέσει στρατηγικούς στόχους για το μέλλον της. Τρεις βασικοί στόχοι αναδεικνύονται ως πρωταρχικής σημασίας για την πορεία της χώρας.
Πρώτον, είναι απαραίτητη η ουσιαστική βελτίωση της θέσης του ελληνικού παραγωγικού και επιχειρηματικού συστήματος στον διεθνή καταμερισμό εργασίας. Δεύτερον, επιβάλλεται η ανάκτηση της ανταγωνιστικότητας της ελληνικής οικονομίας, με τρόπους που υπερβαίνουν το χαμηλό μοναδιαίο κόστος εργασίας. Τρίτον, η χώρα καλείται να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά τις μεγάλες κοινωνικές, περιβαλλοντικές και υγειονομικές προκλήσεις.
Κατευθύνσεις πολιτικής:
- Μετασχηματισμός της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης με προσαρμογή στην οικονομία της γνώσης και στην 4η Βιομηχανική Επανάσταση.
- Ενίσχυση των ψηφιακών δεξιοτήτων των πολιτών με μαζικά, στοχευμένα προγράμματα κατάρτισης που θα λαμβάνουν υπόψη τις ανάγκες διαφορετικών ομάδων του πληθυσμού.
- Ενίσχυση των δημόσιων υπαλλήλων με παροχή κινήτρων για την τακτική συμμετοχή τους σε προγράμματα κατάρτισης.
- Παροχή κινήτρων για τη δικτύωση ή επιστροφή στη χώρα –έστω και για συγκεκριμένα χρονικά διαστήματα– εργαζόμενων υψηλών προσόντων από το εξωτερικό.
- Εθνική και περιφερειακή στρατηγική για τη διασύνδεση της ερευνητικής δραστηριότητας με τις λειτουργικές και αναπτυξιακές ανάγκες του δημόσιου τομέα.
- Δημιουργία κόμβων καινοτομίας και Κέντρων Καινοτόμου Επιχειρηματικής Δραστηριότητας σε μεγάλες πόλεις της χώρας, με τη συμμετοχή πανεπιστημίων, ερευνητικών κέντρων, επιχειρήσεων και επενδυτών.
- Προώθηση και στήριξη νέων, ευέλικτων, εναλλακτικών και σύγχρονων χρηματοδοτικών εργαλείων για την υποστήριξη νεοφυών επιχειρήσεων στα πρώτα στάδια (VCs, Business Angels, Crowdfunding κ.ά.).
- Ενίσχυση της ακαδημαϊκής επιχειρηματικότητας με τη διαμόρφωση στρατηγικής από κάθε πανεπιστήμιο για τη δημιουργία εταιρειών spin-off καθώς και μηχανισμού υποστήριξής τους (συμβουλευτικές υπηρεσίες, δικτύωση, παροχή και εύρεση χρηματοδότησης κτλ.).
- Παροχή κινήτρων για την ενδυνάμωση των «οικοσυστημάτων καινοτομίας», με κέντρα μεγάλες επιχειρήσεις που θα λειτουργούν ως δοκιμαστική βάση για νεοφυείς επιχειρήσεις αλλά και ερευνητικές ομάδες.
- Διαμόρφωση εθνικής ερευνητικής ατζέντας που επικεντρώνεται σε μεγάλους και μακροπρόθεσμους στρατηγικούς στόχους με συγκεκριμένες αποστολές έρευνας και καινοτομίας, όπως η διαχείριση απορριμμάτων, οι «ευφυείς πόλεις» ή η ψηφιοποίηση της βιομηχανίας.
Πηγή: ot.gr
